چهار طاقی

آتشکده بازه هور یک چهار طاقی متعلق به دوره ساسانی است. چهارطاقی نوعی بنای باستانی است که از نظر هنر معماری اهمیت زیادی دارد. چهارطاقی بازه هور در روستای رباط سفید در دهستان بیوجند در جنوب مشهد قرار گرفته و کنار جاده مشهد-تربت حیدریه قرار دارد. این بنای سنگی و با ابهت از آثار ملی ایران محسوب می‌شود. سه ورودی با گنبدی مرتفع و ساختاری اصولی در بنا به چشم می‌خورند.

چهار طاقی بازه هور یک بنای بسیار قدیمی مربوط به گذشته‌ای بسیار دور در ایران باستان است که در اطراف مشهد قرار دارد. خراسان به عنوان سرزمینی کهن که تاریخ و روزگاران زیادی به خود دیده است پر از شگفتی‌ها و آثار به جا مانده‌ای از دوران‌های گذشته است. آثار تاریخی به جا مانده از گذشتگان، معمای، هنر و فرهنگ آن دوران را در دل خود پنهان دارد.چهار طاقی بازه هور یک بنای سنگی مربوط به دوره ابران باستان و به جامانده از زمان ساسانیان است. این بنا در روستای بازه هور در جاده قدیم تربت حیدریه – مشهد قرارد. این بنا در کنار دره‌ای به نام بازه هور به معنای لغوی دره خورشید قرار گرفته شده و از این رو همین نام را بر خود گرفته است. درباره این بنا نظریه‌های متفاوت و حدس و گمانهایی نیز وجود دارد. بسیاری از پژوهشگران این بنا را یک آتشکده و مکانی به عنوان نیایشگاه در دوران ساسانی می‌دانند و برخی دیگر معتقدند که این بنا هسته مرکزی از یک قلعه و مجموعه برای حفاظت در مقابل راهزنان بوده است ابعاد این بنا 23 متر در 15.5 متر بوده و دارای گنبدی به ارتفاع 7 متر می‌باشد همچنین ضخامت ستون‌ها از بیرون به 6 متر می‌رسد. در اطراف بنای سنگی چهار طاقی بازه هور، الحاقاتی چون راهرو، ایوان و دیوار وجود داشته است که هنوز آثاری از آن‌ها به چشم می‌خورد. مصالح به کار رفته در چهار طاقی بازه هور سنگ و گچ و الوارهای چوبی است و با ساده‌ترین مصالح ممکن زیباترین نوع معماری خلق شده است که خود تاییدی بر علم و هنر ایرانیان است.

چهارطاقی چلاقی در دوراهی جاده میامی بر بالای یک بلندی واقع شده است و در میان و کنار گورستان روستای چلاقد واقع شده است مسیر ورودی به سمت چپ دو راهی است که نقشه نشان اشتباهی شما را به سمت راست هدایت کرده که راه ورود به گورستان یه علت وجود یک خندق گود و عریض وجود ندارد.قسمتی از بنا ترک خورده و یک طرف آن ریخته است.داخل و بدنه نمای بنا جابجا نقاشی و دیوار نویسی شده است و توسط سارقان آثار باستانی چهار طرف بنا مورد کاوش و سرقت واقع شده است کف بنا سوراخی وجود دارد که ظاهرا بنا روی گور دخمه ای با هویت نامعلوم بنا گردیده است فضای کف ایوان بنا کاملا خالی و محکم و ریزش نکرده است. محوطه بیرون بنا ظاهرا دارای بناهای گنبدی هست که فعلا زیر خاک دفن شده و امکان دسترسی به آن وجود ندارد.متاسفانه این سازه بدون متولی و نظارت به حال خود رها شده و در صورت عدم توجه بیشتر تخریب خواهد شد احتمالا بنا بزرگتر از این چیزی هست که دیده می شود چون در قسمت شرقی سازه فروریخته که نشان از ادامه دار بودن بنا می باشد. مربوط به دوره سلجوقیان - دوره تیموریان است و در شهرستان مشهد، بخش رضویه، روستای چلاقی واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۴۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در حدود یک کیلومتری روستای چلاقد در فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع شده است. ساختار معماری بنا با زیر بنای تقریبی ۸۶ متر مربع بر روی پلانی ۴ ضلعی با شالوده‌ای از سنگ و دیوارهای آجری شکل گرفته است. بر فراز این بنا گنبدی مدور و دو پوسته قرار دارد و به نظر می‌رسد بنیان معماری آن در دوره تیموری شکل گرفته باشد.این بنا در حقیقت مقبره‌ای است که بر فراز یک سردابه تدفینی کوچک بنیان گردیده است بنای مزبور دارای چهار درگاهی در طرفین و ورودی اصلی است و گنبدی دو پوشه بر روی آن استوار شده است چهار طاقی چلاغد با بنای جغتین گیسور گناباد قابل مقایسه بوده و انتساب آن را به دوره تیموری نشان می‌دهد.

چهارطاقی یا چارتاقی، در معماری به کالبدی با زمینه چهارگوش و پوشش گنبدی شکل، متشکل از چهارپایه و یک طاق گنبدی بر روی آن، با چهار ورودی طاق‌دار گفته می‌شود. چهارطاقی را چهاردر، چهارقاپو و چهاردروازه نیز نامیده‌اند. در یک نگاه کلی چهارتاق فضایی مربع‌شکل با زمینه‌ای چلیپایی و با پوششی گنبدی است که بر روی سِکُنج‌ها قرار گرفته و دارای چهار ورودی تاق‌دار است.

این بنا در حدود یک کیلومتری روستای چلاقد در فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع شده است. ساختار معماری بنا با زیر بنای تقریبی ۸۶ متر مربع بر روی پلانی ۴ ضلعی با شالوده‌ای از سنگ و دیوارهای آجری شکل گرفته است. بر فراز این بنا گنبدی مدور و دو پوسته قرار دارد و به نظر می‌رسد بنیان معماری آن در دوره تیموری شکل گرفته باشد.این بنا در حقیقت مقبره‌ای است که بر فراز یک سردابه تدفینی کوچک بنیان گردیده است بنای مزبور دارای چهار درگاهی در طرفین و ورودی اصلی است و گنبدی دو پوشه بر روی آن استوار شده است چهار طاقی چلاغد با بنای جغتین گیسور گناباد قابل مقایسه بوده و انتساب آن را به دوره تیموری نشان می‌دهد. پی نوشت: این بنا در سال ۱۳۸۱ ثبت ملی شده اما هیچ کاری جهت حفاظت از این بنای تاریخی انجام نشده حتی هیچ تابلویی که اطلاعات بنا را داخلش نوشته باشد در اطراف بنا جاگذاری نشده. روی دیوارهای بنا پر از نوشته های یادگاری است.بنا درحال تخریب است

پس از شهادت امام رضا (ع) و خاک سپاری پیکر مطهر ایشان در «سناباد»، برخلاف معمول که با وسعت شهرها روستاها ضمیمه آن شهرها می شدند، روستای «سناباد»، شهر «نوقان» را در خود هضم کرد و در اواسط قرن سوم ه.ق سناباد و نوقان در هم ادغام شده، «مشهدالرضا» نامیده شد و از قبل حرم مطهر رضوی روز به روز بر وسعت و رونق آن افزوده شد. با وجود حمله و هجوم های پی در پی بیگانگان که بیشتر شهرهای خراسان را تهدید می کردند، شهر مشهد به برکت حرم مطهر کمتر آسیب دید و حتی در کوران فاجعه ای مانند حمله ویرانگر مغول ها نه تنها مشهد آسیب ندید؛ بلکه مسیر رونق و آبادانی را سریع تر پیمود؛ زیرا «چنگیز خان» مغول به احترام حضور امام رضا (ع)، مشهد را «دارالامان» اعلام کرد و آوارگان و بی خانمانان دیگر شهرها و آبادی های ویران، به مشهد مهاجرت کردند و مشهد تبدیل به یکی از بزرگ ترین قطب های تجارتی و زیارتی مشرق زمین شد. حرم مطهر رضوی همواره کانون توجه و جذب شیعیان و شیفتگان آل علی (ع) بود و از برکت حضور امام هشتم شیعیان خیل زیادی از اصحاب، سادات، نقیبان، دراویش، عرفا، متکلمان و محدثان پیرامون حرم مطهر و حتی به فاصله های دور و نزدیک از مشهد رضوی گرد آمدند و بعد از وفات در آن حوالی به خاک سپرده شدند که اکنون آثار و نشانه هایی از مقابر و آرامگاه های منسوب به آنها یا بی نام و نشان بر جای مانده است. یکی از آنها بقایای آرامگاهی زیبا و موزون معروف به «چهارطاقی چلاقی» است. این بنا که به «گنبد چلاقد» نیز شهرت دارد، در مجاورت روستای کهن چلاقد واقع است. روستای چلاقد بر کناره جنوبی کشف رود و در مسیر فرعی راه ابریشم از مشهد به سرخس واقع شده و در فاصله حدود 30 کیلومتری جنوب شرق مشهد قرار دارد. بنای چهارطاقی چلاقی با ابعاد 9/36×9/10 متر بر نقشه چهارضلعی با شالوده سنگ و دیوارهای آجری با ملاط گچ شکل گرفته و با برخورداری از چهار درگاه بر چهار سو و فضای داخلی چلیپایی یا چهار ایوانی، سنت معماری چهارطاقی دوران پیش از اسلام را تداوم داده است، دیوارها تا پاکار سقف با تعبیه درگاهی ها و طاق نماها در نمای بیرونی و درونی بنا، عمود بالا رفته و بر فراز آنها ساقه ای هشت ضلعی از درون و استوانه از بیرون استوار شده تا گنبد موزون آجری دو پوش را به دوش بکشد. در زیر کف این مقبره گورخانه یا سردابه کوچکی وجود دارد که با اینکه هویت شخص یا اشخاص مدفون در آن مشخص نیست، می توان فرض کرد که بنا، آرامگاهی متعلق به شخصیتی والامقام بوده است. این بنا به شیوه رازی همانند مقبره جغتین گیسور گناباد (قرن هشتم ه.ق)، خانقاه توس (هارونیه)، (قرن هشتم ه.ق) و خانقاه ویرانی (قرن هشتم ه.ق) ساخته شده و بدنه بیرونی آن فاقد تزیینات است؛ اما نمای داخلی با برافراشتگی سقف گنبدی زیبای آن بر فراز هشت پایه جلو آمده یا «پره» همانند فضای درونی آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی (735 ه.ق) و برج مقبره علی آباد کشمر (قرن هشتم ه.ق) بسیار زیبا و پرشکوه آراسته شده و بعید نیست که از تزیینات و کتیبه نیز برخوردار بوده که به دلیل دودگرفتگی و فرسایش شدید اثری از کتیبه و نقش قابل تشخیص نیست. اگرچه برخی قدمت این بنا را به دوره سلجوقی یا تیموری و صفوی نسبت داده اند؛ اما شیوه معماری و مشابهت آن با بناهای عصر ایلخانی انتساب آن را به قرن هشتم ه.ق به واقعیت نزدیک تر می کند. این بنای ارزشمند در گذر زمان آسیب فراوان دیده و در سال های اخیر اقدامات مرمتی مختصری در آن صورت گرفته؛ اما همچنان در معرض فرسایش است. چهارطاقی چلاقی در هفتم مهرماه 1381 به شماره 6438 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

حیف که در حال خراب شدنه

مکانش اصلا رسیدگی نشده تخریب شده