
شمال
نمایش موقعیت منقلعه رستم بافران از داخل صحن قدمگاه امام رضا(ع)
قلعه رستم بنایی رفیع، زیبا و با نقشه ای بسیار دقیق که در طراحی آن معمار سازنده بسیار دقت داشته است. قلعه در مجاورت قدمگاه امام رضا علیه السلام بر بالای تپه ای در ارتفاع ۲۵ متری از سطح قدمگاه قرار گرفته است.ضلع جنوب شرقی قلعه به طرف این قدمگاه است. این قلعه با نمای زیبای خود به وسیله پنج برج بر فراز یک تپۀ مرتفع پنجه انداخته و سایه روشن دیوار چینه ای آن صلابت و بلندی خاصی را به انسان القا می¬کند. به نظر میرسد مانند بیشتر قلعه های نظامی پیرامون قلعه را خندقی احاطه میکرده و هر زمان که لازم بوده آب به این خندق می¬انداخته¬اند، واحتمالاً مانند بیشتر قلعه¬ها در ساخت بنای قلعه از خاک حاصل از خاکبرداری خندق استفاده شده است. قلعه از داخل دو طبقه بوده در حالی که از بیرون چنین استنباط نمی¬شود. طرح کلی بنا مستطیل شکل و دارای طول ۴۸ متر و ۲۰ سانتیمتر متر و عرض ۱۲ متر و ۴۷ سانتیمتر است. این قلعه با فضای داخلی ۵۰۰ متر مربع دژ دفاعی گلی مستحکم و مرتفعی است. ضخامت دیوارهای چینه¬ای آن یک و نیم متر است. ارتفاع دیوارهای آن بین چهار ونیم متر و در بعضی نقاط پنج متر است ابعاد خشتهای فضاهای داخلی قلعه ۵/۲۵/۲۵ سانتیمتر است… ملات استفاده شده در قلعه هم در پوششها و هم در جرزهای فضاهای داخلی ملات گل است. مصالح ساختمانی غالب در دیوارهای دور تا دور چینه است. چینه گل رس و متراکم وسفتی است که در ردیف هایی به بلندی ۵۰ تا ۴۰ سانتیمتر به صورت رج کاری در طول دیوارها استفاده شده است. بین چینه ها ملات نازکی از گل قرار دارد، ارتفاع دیوار هر چه بیشتر میشود از ضخامت چینه ها کاسته شده است.
برفراز ۲۵ متری از سطح زمین
قلعه رستم بنایی رفیع، زیبا و با نقشه ای بسیار دقیق که در طراحی آن معمار سازنده بسیار دقت داشته است. قلعه در مجاورت قدمگاه امام رضا علیه السلام بر بالای تپه¬ای در ارتفاع ۲۵ متری از سطح قدمگاه قرار گرفته است.ضلع جنوب شرقی قلعه به طرف این قدمگاه است. این قلعه با نمای زیبای خود به وسیله پنج برج بر فراز یک تپۀ مرتفع پنجه انداخته و سایه روشن دیوار چینه¬ای آن صلابت و بلندی خاصی را به انسان القا می¬کند. به نظر می¬رسد مانند بیشتر قلعه¬های نظامی پیرامون قلعه را خندقی احاطه میکرده و هر زمان که لازم بوده آب به این خندق می¬انداخته¬اند، واحتمالاً مانند بیشتر قلعه¬ها در ساخت بنای قلعه از خاک حاصل از خاکبرداری خندق استفاده شده است. قلعه از داخل دو طبقه بوده در حالی که از بیرون چنین استنباط نمی¬شود. طرح کلی بنا مستطیل شکل و دارای طول ۴۸ متر و ۲۰ سانتیمتر متر و عرض ۱۲ متر و ۴۷ سانتیمتر است. این قلعه با فضای داخلی ۵۰۰ متر مربع دژ دفاعی گلی مستحکم و مرتفعی است. ضخامت دیوارهای چینه¬ای آن یک و نیم متر است. ارتفاع دیوارهای آن بین چهار ونیم متر و در بعضی نقاط پنج متر است ابعاد خشتهای فضاهای داخلی قلعه ۵/۲۵/۲۵ سانتیمتر است… ملات استفاده شده در قلعه هم در پوششها و هم در جرزهای فضاهای داخلی ملات گل است. مصالح ساختمانی غالب در دیوارهای دور تا دور چینه است. چینه گل رس و متراکم وسفتی است که در ردیف¬هایی به بلندی ۵۰ تا ۴۰ سانتیمتر به صورت رج کاری در طول دیوارها استفاده شده است. بین چینه¬ها ملات نازکی از گل قرار دارد، ارتفاع دیوار هر چه بیشتر می¬شود از ضخامت چینه¬ها کاسته شده است. درگاه ورودی وفضای متصل به آن: درگاه ورودی قلعه با عرض ۲۰/۱ (یک متر و بیست سانتیمتر) در میانۀ دیوار جنوب شرقی در داخل تاقنمایی با قوس جناغی قرار دارد. این تاق نما دارای عرض ۶۰/۲ (دو متر و شصت سانتیمتر) است و درگاه را از بقیه نمای قلعه متمایز کرده است. بعد از ورودی فضایی قرار دارد که به نظر میرسد نقش فضای واسط وکنترل ورود وخروج به قلعه را داشته است. این فضا هیچ ارتباطی با فضاهای اطراف ندارد و با درگاه دیگری که روبروی ورودی است، به داخل قلعه متصل میشود. این فضا دارای ابعاد ۳ متر در ۷۰/۲ متر بوده و دارای پوشش خشتی با گوشه سازی فیلپوش است. کف این فضا به دلیل انباشته شدن از آوار پوشش طبقۀ بالایی و آوار پوشش خود فضا مشخص نیست. در طرفین فضای متصل به ورودی اتاق¬هایی در دو طبقه احداث شده اند. این فضاها هنوز کاربری آن برای ما مشخص نیست ولی با توجه به اینکه نسبت به بقیۀ فضاهای قلعه سالمتر هستند به خصوص دو فضای سمت راست که حتی قسمتی از تاق آن نیز باقی مانده است احتمالاً این فضاها داری اهمیت بیشتری بوده و دارای کاربری مانند انبار آذوقه و یا کاربریهای این چنینی بوده¬اند. فضاهای سمت راست اتاق متصل به ورودی سه فضا هستند که هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند. ودارای تاق گهواره ای خشتی که به صورت ضربی اجرا شده اند، هستند. بر روی این فضاها نیز فضاهای دیگری نیز احداث شده¬اند که امروزه فقط مقداری از دیوارهای آن باقی مانده است. در سمت چپ ورودی نیز دو فضا وجود دارد که دو طبقه بوده و پوشش آنها از بین رفته و از دیوارهای آنها نیز بقایای زیادی بر جای نمانده است. اتاق قرار گرفته بر روی فضای ورودی در طبقۀ دوم در حال حاضر از این فضا فقط دیوارهای جانبی آن باقی مانده است. به نظر میرسد با فضاهای جانبی آن توسط درگاه¬هایی ارتباط داشته است. پوشش این فضا به طور کامل تخریب شده است. بقایای اندود کاهگل نیز بر روی دیوارهای آن قابل مشاهده است. دسترسی به این فضا نیز مشخص نیست که به چه صورت بوده است. در مورد کاربری این فضا شاید بتوان گفت بر طبق سنت قلعه¬های دو طبقه که طبقه زیرین به انبار غلات، رعایا وخدمه اختصاص داشت و طبقه فوقانی محل استقرار حاکم، استراحت و… بوده است این فضا نیز محل زندگی حاکم بوده است.
قلعه رستم بافران (مکانهای تاریخی) در بافران و خیابان ولی عصر، بابا شیخ علی واقع شده است. و از نظر موقعیت جغرافیایی در نزدیکی سوپر مارکت یاس (قدمگاه)، آب انبار بابا شیخ علی، مسجد فاطمه الزهرا، قدمگاه و پادرخت امام هشتم و کتابخانه نیستانی قرار گرفته است.