بقعه‌ دوازده امام محله شاه ابولقاسم، یزد

این قپه (قبه) که قدیمترین بنای یزد بنا بر استدلال و سندیت تاریخی و شناسنامه‌ای می‌باشد. دوازده امام گنبد منفردی است از سال ۴۲۹ هجری نزدیک به حسینیه بزرگ محله فهادان و قدیمی‌ترین بنای موجود در یزد که از حیث سبک بنا و نقش و نگار و کتیبه کوفی رنگی واجد اهمیت خاص و موضوع سخن متخصصان تاریخ معماری اسلامی است.

دوازده امام گنبد منفردی است از سال ۴۲۹ هجری نزدیک به حسینیه بزرگ محله فهادان و قدیمترین بنای موجود در یزد است که از حیث سبک بنا و نقش و نگار و کتیبه کوفی رنگی اهمیت خاص دارد و موضوع سخن متخصصان تاریخ معماری اسلامی است. فاصله بقعه دوازده امام یزد از مدرسه ضیائیه بسیار کم بوده و به نظر می‌رسد این دو عمارت تاریخی، شاهد حوادث تلخ و شیرین تاریخ ایران‌ زمین هستند. قبه یا بقعه‌ ۱۲ امام یزد از کهن ‌ترین بناهای کتبیه ‌دار است که در سال ۴۲۹ هجری قمری بر زمین آتشکده‌ ای که متعلق به دوران ساسانیان است، در زمان حکومت ابوجعفر علا الدوله کاکویه‌ دیلمی و به دستور شخص وی و توسط چند تن از سرهنگان او ساخته شده است؛ اما متأسفانه طی گذشت قرن ‌ها از تأسیس آن به دلیل بازسازی و مرمت بخش ‌های آسیب ‌دیده، تغییرات زیادی در ظاهر اولیه‌‌ بقعه صورت گرفته است. بنا بر نظرات برخی از ایران‌ شناسان، ممکن است در این بنا پیکر ابوجعفر علا الدوله که متوفی به سال ۴۳۳ هجری قمری است، در بخشی از ساختمان که قبل از فوت برای خود تهیه کرده بود، مدفون شده باشد. به نقل از مرحوم عباس اقبال امیر مسعود، ابوالنجم بدر و امیر مظفر ابویعقوب، بر روی کتیبه‌ آهنی دروازه حظیره و همچنین بر روی کتیبه‌ قبه نام دو تن از سازندگان بقعه که به نظر می ‌رسد همان سرهنگان حکومت علا الدوله هستند، نوشته شده است. آن‌ دو تن به نام‌ های ابو مسعود بهشتی و ابو یعقوب اسحق، از برادرزاده ‌های طغرل سلجوقی بودند که در سال ۴۳۵ هجری قمری توسط دشمن وقت، به اسارت درآمدند. امروزه یکی از محله ‌های تاریخی یزد نیز به نام یکی از این سرهنگان نامگذاری شده است. متأسفانه علاوه بر قدمت هزارساله‌ این عمارت، نشست زمین زیر شالوده‌ این بنای تاریخی باعث ایجاد ترک‌ های متعددی بر ساختمان بقعه شده است. مشخصات معماری بدنه‌ بقعه‌ دوازده امام یزد، یک چهارضلعی است که به هشت ‌ضلعی تبدیل شده و گنبد بر روی این هشت ‌ضلعی قرار گرفته است. در چهار ضلع عمارت، گوشواره ‌هایی قرار دارد که داخل هر یک از این گوشه ‌ها درگاه مخصوصی تعبیه شده است. روشنایی این بنای تاریخی از پنجره‌ هایی تامین میشود که در هر چهار قسمت بقعه ساخته شده است. ایران شناسان باستان معتقدند که در این مکان مسجدی وجود داشته که متعلق به سده‌ های دوم و سوم هجری قمری بوده که حضور محراب در این عمارت تاریخی را مصداق ادعای خویش می ‌دانند. به‌جرات می ‌توان گفت بقعه‌ دوازده امام یزد به دلیل نوع ساخت که پس از گذشت هزار سال از تأسیس آن همچنان پابرجاست و گوشه‌ سازی قبه در تبدیل پلان مربع به دایره در نوع خود بی ‌نظیر بوده و به‌ عنوان الگویی بی‌ بدیل جهت ساخت بناهایی مشابه در معماری ایران مورداستفاده قرار گرفته است. گوشه سازی که در گنبد بقعه‌ صورت گرفته است، یکی از کهن ‌ترین ترنبه ‌های پتکانه در معماری ایرانی است که با قرار گرفتن دوازده ردیف طاقچه بر روی هم که به ‌تدریج به سمت جلو ساخته شده ‌اند، باعث تکمیل این گوشه‌ سازی بی ‌نظیر می ‌شود. این بنا با مصالح آجری ساخته شده و در تزئینات بنا در داخل، از گچ ‌بری اسلیمی با طرحی ساده که بر قسمت جلویی محراب قبه وجود دارد، استفاده شده که زیبایی خیره‌ کننده‌ ای برای این مکان به ارمغان آورده است. این گچ‌ بری‌ های زیبا شباهت بسیاری به گچ‌ بری بناهای دوران ایلخانی دارد که به نظر می ‌رسد همانند آثار بکار رفته در دوران تیموریان است. در داخل محراب آن، سنگ مرمری وجود دارد که صلوات بر دوازده امام  و در انتهای آن از یکی از مشاهیر یزد نام برده شده است. از ویژگی ‌های ورودی بقعه‌ دوازده امام می ‌توان به قوس پیشانی سردر، قاب مستطیلی شکل که ممکن است از کتیبه و نوشته‌ های مهمی برخوردار بوده باشد و همچنین نوشته ‌‌های اطراف در ورودی اشاره کرد. احتمالا تنها راه دسترسی به پشت‌ بام استفاده از نرد بام باشد چراکه برای این بنای مهم تاریخی هیچ پلکانی که به سمت پشت‌ بام هدایت شود، در نظر گرفته نشده است. دیواره‌ های قبه از نقاشی و کتیبه‌ های رنگی خارق ‌العاده‌ ای که به خط کوفی نوشته شده است، برخوردار است. هنرمندان سازنده‌‌ این بنای باستانی با کاشی ‌کاری معرق که به‌ صورت نواری بسیار زیبا در اطراف محراب کار شده است و همچنین با گچ ‌بری ‌های بی‌ نظیر بالای محراب، اثری شگرف را برای آیندگان بر جای گذاشته که در نوع خود یگانه و بی‌ مانند خواهد بود. یکی از نکات جالبی که در ساخت گنبد وجود دارد استفاده از آیة ‌الکرسی است که به خط کوفی نوشته شده است و زیبایی گنبد را دو چندان کرده است. نکته‌ قابل‌توجه دیگر کتیبه ‌ای است که بر روی آن تاریخ دقیق ساخت بنا و همچنین اسم سازندگان بنا به خط کوفی و به‌ صورت مورق حک شده است. به نظر می‌ رسد جنس خطوط کوفی از طلا باشد. در ناحیه‌ اطراف محراب تا ارتفاعی حدود نیم متر، کاشی ‌کاری معرق با طرح اسلیمی که احتمالا مربوط به قرون هشتم و نهم هجری است، به چشم می‌ خورد. بر دیوار قبلی قبه و در داخل یکی از اتاق نماهای آن، نوشته ‌ای به رنگ مشکی وجود دارد که بر اساس مستندات تاریخی متعلق به ملا زین‌العابدین حیدر و از زمان حکومت محمد شاه قاجار برجای مانده است. بر اساس آنچه بیان شد کتیبه‌ هایی در ساختمان این بنا وجود دارند که در نوع خود، باعث حیرت و شگفتی بازدید کنندگان داخلی و خارجی هستند. بر روی این کتیبه ‌ها نوشته ‌هایی از آیات مختلف قرآن کریم و تزئیناتی از معماری اسلامی ایرانی دیده می شود. به‌ عنوان ‌مثال می ‌توان به کتیبه‌ کوفی که در قسمت بالای در ورودی شمالی قرار دارد، اشاره کرد که مزین به آیه‌ ۱۶۳ سوره‌ بقره است. البته به دلیل قدمت هزارساله‌ این بنا، متأسفانه بخشی از این کتیبه تخریب شده است. همچنین کتیبه‌ کوفی که در بالای درگاه قسمت شرقی قرار دارد، آیه‌ ۶۵ سوره‌ المومن نقش بسته است که این کتیبه نیز بخشی از آیات حک ‌شده‌ خود را از دست داده

بقعه دوازده امامی که در چند قدمی زندان اسکندر است، دومین گنبد شناسنامه‌دار ایران است. این بقعه یادگاری از قرن ۵ هجری و دوران سلجوقی است.  این بنا در محل یک آتشکده ساسانی بنا شده است. بقعه را از بیرون به شکل یک چهار ضلعی می‌بینید که به ۸ ضلعی تبدیل شده و در هر ۴ ضلع آن گوشواره‌ وجود دارد. در داخل بنا گچ‌بری‌های اسلیمی دیده می‌شود که گفته می‌شود به گچ‌بری‌های دوره ایلخانی شباهت دارند. به خاطر محراب مرمری که در این بنا هست، باستان‌شناسان می‌گویند که این بنا مسجدی متعلق به قرن دوم و سوم است که روی آتشکده ساسانی بنا شده است. روی بنا کتیبه‌هایی هستند که آیات قران به خط کوفی روی آن‌ها نوشته شده اشت.

قدیمی ترین اثر تاریخی شهر برده است متاسفانه تعطیل است و به نظر من میراث فرهنگی باید نسبت به تعمیر و گشایش آن برای مردم ایران اقدام کند تا بازگو کننده گوشه کوچک از تاریخچه ایران عزیز ما باشد

قدیمی ترین بنای موجود در شهر یزد

نمیدونم رو که حسابی درش رو بستن که مردم داخلش رو نبینن واقعا جای تاسف داره ولی ساختمان قشنگیه

فقط باید از بیرون نگاهش کنی😔

عالی

چقدر قدیمی بود و خفن

بقعهٔ دوازده امام از بناهای دوره سلجوقی است که در محله فهادان شهر یزد در مرکز ایران قرار دارد. گنبد آجری این بقعه در شمار آثار مهم هنر سلجوقی به‌شمار می‌رود. این قپه (قبه) که قدیمترین بنای یزد بنا بر استدلال و سندیت تاریخی و شناسنامه‌ای می‌باشد. دوازده امام گنبد منفردی است از سال ۴۲۹ هجری نزدیک به حسینیه بزرگ محله فهادان و قدیمی‌ترین بنای موجود در یزد که از حیث سبک بنا و نقش و نگار و کتیبه کوفی رنگی واجد اهمیت خاص و موضوع سخن متخصصان تاریخ معماری اسلامی است. محقق بزرگ و ایرانشناس مجرب آقای آرتور اپهام پوپ چندین بار از این بنا در کتاب طرح هنر ایران یاد کرده‌است. دو نقشه و طراحی را که کار اریک شرویدر است و در کتاب مذکور چاپ شده‌است در اینجا به نقل از آن اثر می‌آوریم. کتیبه رنگی موجود بر دیوار گچی جانب شرقی گواه‌است بر اینکه گنبد به دستور دو برادر به نام‌های ابو یعقوب و ابومسعود برپا شد. هیچ معلوم نیست که تغییر نام بنا به دوازده امام از آنچه عصری است. آنچه مسلم است این بنا بر اساس کتیبه موجود در آن توسط ابو مسعود بهشتی و ابو یعقوب اسحق فرزند ینال که از سرهنگان دستگاه حکومت علاء الدوله بوده‌اند ساخته شده‌است. از این دو نفر کتیبه‌ای هم بر در دروازه حظیره موجود بوده‌است! آثار موجود در قبه. ۱-کتیبه کوفی تزئینی از رنگ «بالای سر در گاه نمای غربی که در حاشیه‌ای از نقوش گل و بوته قرار دارد» بدین کلمات: مما امر ببنا{ء} هذه القبه المبا{ر} که… ابوالنجم و الاسفهسلار الجلیل… ابو یعقوب و اسحق ابنا ینال مولینا (امیر المو) منین ابتغاء مرضاه الله و ثوابه. فی شهر رمضان سنه تسع و عشرین و اربع مائه (۴۲۹ هجرت) به نقل از مفاخر فهادان وجهان (پیر نیا و ایرج افشار) و در محراب آن سنگ قبری از یشم یا مرمریت سبز بوده که از آنجا سرقت شده! که بعداً سنگ قبر فخرالدین اسفنجردی (شیخ احمد فهادان) به اندازه ۶۰*۹۲ که در محراب نصب می‌شود که صد و اندی سال قبل به این مکان منتقل می‌شود که در حال حاضر این سنگ نیز در این مکان موجود نمی‌باشد!. که بنا بر تحقیقات و نظر این حقیر این سنگ نیز به احمد متعلق نبوده که سنگ آن جناب نیز به سرقت رفته وسنگ مزبور به اسفنجردی دیگری متعلق می‌باشد! که چون دلیلی بر محو کردن اسم کوچک نبوده این حدس وحدیث را قوت می‌بخشد.

بقعه دوازده امام که در دوره سلجوقی ساخته شد، قدیمی‌ترین بنای شهر یزد و دومین گنبد تاریخ‌دار ایران محسوب می‌شود. اهمیت بقعه دوازده امام یزد، معماری و ساختمان گنبد آجری آن است که جزو شاهکارهای هنر سلجوقیان به شمار می‌رود. این اثر تاریخی در ۳۱ تیرماه سال ۱۳۱۳ هجری شمسی با شماره‌ ۲۰۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. بقعه دوازده امام در مجاورت زندان اسکندر قرار گرفته است و امکان بازدید از بیرون آن وجود دارد.در كوچه‌پس‌كوچه‌های قدیمی شهر یزد، آثار تاریخی بسیاری وجود دارد كه شكوه معماری دوره‌های مختلف را به نمایش می‌گذارند و با زیبایی‌ خود، هر بیننده‌ای را به وجد می‌آورند. در میان بناهای تاریخی یزد، سازه‌ای خودنمایی می‌كند كه به‌عنوان قدیمی‌ترین یادگار معماری شهر یزد شناخته می‌شود. بقعه دوازده امام با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال، یكی از جاهای دیدنی یزد در محله فهادان است. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن باید به قرارگیری گنبد بر پلانی مربعی اشاره كرد.  متاسفانه نشست زمین زیر شالوده‌ این بنای تاریخی باعث ایجاد ترک‌های متعددی بر ساختمان آن شده است که همت مسئولان میراث فرهنگی را در حفظ و مرمت این اثر باستانی باارزش می‌طلبد