بنای یادبود
محمدحسین امینالضرب (زاده ۲۶ اسفند ۱۲۵۰ خورشیدی در تهران – درگذشته ۲۶ آذر ۱۳۱۱ خورشیدی در تهران) سرمایهدار ایرانی در دوره قاجار و پهلوی، بنیان گذار صنعت برق در ایران و نماینده مجلس شورای ملی بود. امینالضرب در دوره زمامداری مظفرالدین شاه اولین دستگاه تولید برق را از روسیه خرید و به این شکل برق وارد ایران شد و جای گاز را گرفت. به همین دلیل به او لقب «پدر برق ایران» دادهاند. وی از سال ۱۳۰۶ الی ۱۳۱۱ خورشیدی ریاست اتاق تجارت تهران را بر عهده داشت. ماندگارترین یادگار او تأسیس اتاق بازرگانی تهران است که درحال حاضر با عنوان اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران حدود یک قرن قدمت دارد. از خدمات و تأسیساتی که امین الضرب به وجود آورد میتوان به این موارد اشاره کرد: ۱. ایجاد کارخانه ابریشم تابی و ابریشم بافی و وارد کردن اولین ماشین ابریشم کشی به ایران و رشت در سال ۱۸۹۰ میلادی (۱۲۶۸ خورشیدی) ۲. احداث کارخانه بلورسازی ۱۲۶۶ خورشیدی ۳. تلاش ناکام برای ایجاد خط راه آهن بین محمود آباد و آمل ۱۲۶۹ خورشیدی ۴. احداث اولین کارخانه برق ایران در سال ۱۲۸۴ خورشیدی ۵. تأسیس کارخانه چینی سازی در تهران ۶. بنای کاروانسرای حسن آباد میان راه تهران – قم ۷. ساخت راه افجه به تهران ۸. تشکیل هیأت اتحاد تجار به همراه عدهای از تجار اقدام مهم دیگر او پیشنهاد احداث اولین کارخانه ذوب آهن ایران در ۱۲۶۵ خورشیدی بود که امتیاز آن را از شاه گرفت اما موفق به اجرای آن نشد. امین الضرب در اواخر عمر به بیماری قند مبتلا شد و برای معالجه به پاریس رفت، پس از چندی به تهران بازگشت و در تاریخ ۲۶ آذرماه ۱۳۱۱ خورشیدی به علت ابتلا به بیماری آسم بدرود حیات گفت، بنا به وصیتش او را در نجف به خاک سپردند. دکتر عباس پناهی میگوید: وی، فرزند حاج محمد حسن کمپانی اصفهانی (امین الضرب) و ماه بیگم خانم (دختر محمدحسین صراف اصفهانی) نوه حاج مهدی صراف در سال ۱۲۸۹ قمری (۱۲۵۰ خورشیدی) در تهران متولد شد. زبان فارسی، عربی و فرانسوی را نزد معلمان خصوصی فرا گرفت، او در تهران برای مدتی نزد سیدجمال الدین اسدآبادی زندگی میکرد و زبان عربی را به طور کامل از وی آموخت، پدرش از آنجایی که تاجر چیره دستی بود و فنون ضرب سکه را نیز در فرنگ آموخته بود، به عنوان مسئول ضرابخانه شاهنشاهی در زمان ناصرالدین شاه منصوب شد. فعالیتهای تجاری امین الضرب بسیار گسترده بود و از همه مهمتر در گیلان، احداث کارخانه ابریشم کشی و صدور ابریشم تولید شده در گیلان بود. پناهی در این باره توضیح میدهد: امین الضرب به مدت ۲۰ سال تولید و تجارت ابریشم را در انحصار خود داشت و ابریشم تولید گیلان را به استانبول، مصر و مارسی صار میکرد، امین الضرب برای بهبود تولید ابریشم که بیشتر به روش سنتی بود زمینی را برای راه اندازی کارخانه ابریشم کشی از «آقا محمد خان رشتی» در قریه برکاده رشت خریداری کرد و در سال ۱۲۶۸ خورشیدی به کمک کارشناسان فرانسوی دستگاههای این کارخانه را با سرمایه ۳۰۰ هزار تومان و با صد کارگر دایر کرد. کارخانه امین الضرب با مدیران فرانسوی و با کارگران ایرانی حدود سه سال با موفقیت توانست یکی از نخستین صنایع بومی ایرانی را در مرکز تولید ابریشم ایران ایجاد کند. اما سرانجام کارخانه امین الضرب چندان خوش اقبال نبود، زیرا تداوم موفقیت این صنعت در گیلان که توسط یک ایرانی مدیریت میشد به معنای تضعیف حضور اقتصادی روسها در گیلان بود، بنابراین روسها از اهرمهای گوناگون جهت ناکامی امین الضرب و دیگر سرمایه گذاران ایرانی استفاده کردند، ریشه این دخالتها در عهدنامه ترکمن چای بود. از وقتی پای روسها بعد از عهدنامه ترکمنچای به گیلان باز شد، روسیه تلاش کرد انحصار تولید و تجارت ابریشم و همچنین بهره برداری از ماهیان دریای کاسپین را در انحصار خود درآورد و به کمک دربار و خان های محلی هر تاجری که خلاف جریان وی حرکت میکرد را از سر راه بر می داشت، در نتیجه آنان از همین ابزارها جهت ناکامی کارخانه ابریشم کشی امین الضرب هم استفاده کردند. عباس پناهی در این باره توضیح میدهد: اگرچه دلایل مختلفی برای تعطیلی کارخانه ابریشم کشی امین الضرب عنوان شده ولی مهمترین دلیل آن کارشکنیهای روسیه بود. فقدان حضور حکومت مرکزی در گیلان و عدم حمایت از بازرگانان و سرمایهگذاران ایرانی، استهلاک قطعات دستگاههای کارخانه و عدم تمایل کشورهای تولیدکننده به تامین قطعات مورد نیاز کارخانه، اخذ باج راه توسط حکام برای عبور و مرور کالاهای ابریشم از کارخانه و عدم توانایی سرمایهداران ایرانی در رقابت با رقبای خارجی در خرید ابریشم خام و مواد اولیه بر وخامت این کارخانه نوپا در رشت میافزود، افزون بر آن فقدان کارشناس لازم و مهمتر از همه ضعف حکومت و فشار حاکمان محلی باعث شد تا کارخانه ابریشم کشی امین الضرب دچار ضرر و زیان سنگینی شود و به ناچار وی زیر قیمت و به مبلغ ۱۰۰ هزار تومان کارخانه ابریشم کشی خود را به دولت فروخت. اگرچه این کارخانه چندسالی حتی تا نیمه دهه ۶۰ کما بیش دایر بود ولی کیفیت و کمیت قبل را نداشت و در نهایت تعطیل و بنای آن بهطور کامل متروک شد.
محمدحسین امینالضرب (زاده ۲۶ اسفند ۱۲۵۰ خورشیدی در تهران – درگذشته ۲۶ آذر ۱۳۱۱ خورشیدی در تهران) سرمایهدار ایرانی در دوره قاجار و پهلوی، بنیان گذار صنعت برق در ایران و نماینده مجلس شورای ملی بود. امینالضرب در دوره زمامداری مظفرالدین شاه اولین دستگاه تولید برق را از روسیه خرید و به این شکل برق وارد ایران شد و جای گاز را گرفت. به همین دلیل به او لقب «پدر برق ایران» دادهاند. وی از سال ۱۳۰۶ الی ۱۳۱۱ خورشیدی ریاست اتاق تجارت تهران را بر عهده داشت. ماندگارترین یادگار او تأسیس اتاق بازرگانی تهران است که درحال حاضر با عنوان اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران حدود یک قرن قدمت دارد. از خدمات و تأسیساتی که امین الضرب به وجود آورد میتوان به این موارد اشاره کرد: ۱. ایجاد کارخانه ابریشم تابی و ابریشم بافی و وارد کردن اولین ماشین ابریشم کشی به ایران و رشت در سال ۱۸۹۰ میلادی (۱۲۶۸ خورشیدی) ۲. احداث کارخانه بلورسازی ۱۲۶۶ خورشیدی ۳. تلاش ناکام برای ایجاد خط راه آهن بین محمود آباد و آمل ۱۲۶۹ خورشیدی ۴. احداث اولین کارخانه برق ایران در سال ۱۲۸۴ خورشیدی ۵. تأسیس کارخانه چینی سازی در تهران ۶. بنای کاروانسرای حسن آباد میان راه تهران – قم ۷. ساخت راه افجه به تهران ۸. تشکیل هیأت اتحاد تجار به همراه عدهای از تجار اقدام مهم دیگر او پیشنهاد احداث اولین کارخانه ذوب آهن ایران در ۱۲۶۵ خورشیدی بود که امتیاز آن را از شاه گرفت اما موفق به اجرای آن نشد. امین الضرب در اواخر عمر به بیماری قند مبتلا شد و برای معالجه به پاریس رفت، پس از چندی به تهران بازگشت و در تاریخ ۲۶ آذرماه ۱۳۱۱ خورشیدی به علت ابتلا به بیماری آسم بدرود حیات گفت، بنا به وصیتش او را در نجف به خاک سپردند. دکتر عباس پناهی میگوید: وی، فرزند حاج محمد حسن کمپانی اصفهانی (امین الضرب) و ماه بیگم خانم (دختر محمدحسین صراف اصفهانی) نوه حاج مهدی صراف در سال ۱۲۸۹ قمری (۱۲۵۰ خورشیدی) در تهران متولد شد. زبان فارسی، عربی و فرانسوی را نزد معلمان خصوصی فرا گرفت، او در تهران برای مدتی نزد سیدجمال الدین اسدآبادی زندگی میکرد و زبان عربی را به طور کامل از وی آموخت، پدرش از آنجایی که تاجر چیره دستی بود و فنون ضرب سکه را نیز در فرنگ آموخته بود، به عنوان مسئول ضرابخانه شاهنشاهی در زمان ناصرالدین شاه منصوب شد. فعالیتهای تجاری امین الضرب بسیار گسترده بود و از همه مهمتر در گیلان، احداث کارخانه ابریشم کشی و صدور ابریشم تولید شده در گیلان بود. پناهی در این باره توضیح میدهد: امین الضرب به مدت ۲۰ سال تولید و تجارت ابریشم را در انحصار خود داشت و ابریشم تولید گیلان را به استانبول، مصر و مارسی صار میکرد، امین الضرب برای بهبود تولید ابریشم که بیشتر به روش سنتی بود زمینی را برای راه اندازی کارخانه ابریشم کشی از «آقا محمد خان رشتی» در قریه برکاده رشت خریداری کرد و در سال ۱۲۶۸ خورشیدی به کمک کارشناسان فرانسوی دستگاههای این کارخانه را با سرمایه ۳۰۰ هزار تومان و با صد کارگر دایر کرد. کارخانه امین الضرب با مدیران فرانسوی و با کارگران ایرانی حدود سه سال با موفقیت توانست یکی از نخستین صنایع بومی ایرانی را در مرکز تولید ابریشم ایران ایجاد کند. اما سرانجام کارخانه امین الضرب چندان خوش اقبال نبود، زیرا تداوم موفقیت این صنعت در گیلان که توسط یک ایرانی مدیریت میشد به معنای تضعیف حضور اقتصادی روسها در گیلان بود، بنابراین روسها از اهرمهای گوناگون جهت ناکامی امین الضرب و دیگر سرمایه گذاران ایرانی استفاده کردند، ریشه این دخالتها در عهدنامه ترکمن چای بود. از وقتی پای روسها بعد از عهدنامه ترکمنچای به گیلان باز شد، روسیه تلاش کرد انحصار تولید و تجارت ابریشم و همچنین بهره برداری از ماهیان دریای کاسپین را در انحصار خود درآورد و به کمک دربار و خان های محلی هر تاجری که خلاف جریان وی حرکت میکرد را از سر راه بر می داشت، در نتیجه آنان از همین ابزارها جهت ناکامی کارخانه ابریشم کشی امین الضرب هم استفاده کردند. عباس پناهی در این باره توضیح میدهد: اگرچه دلایل مختلفی برای تعطیلی کارخانه ابریشم کشی امین الضرب عنوان شده ولی مهمترین دلیل آن کارشکنیهای روسیه بود. فقدان حضور حکومت مرکزی در گیلان و عدم حمایت از بازرگانان و سرمایهگذاران ایرانی، استهلاک قطعات دستگاههای کارخانه و عدم تمایل کشورهای تولیدکننده به تامین قطعات مورد نیاز کارخانه، اخذ باج راه توسط حکام برای عبور و مرور کالاهای ابریشم از کارخانه و عدم توانایی سرمایهداران ایرانی در رقابت با رقبای خارجی در خرید ابریشم خام و مواد اولیه بر وخامت این کارخانه نوپا در رشت میافزود، افزون بر آن فقدان کارشناس لازم و مهمتر از همه ضعف حکومت و فشار حاکمان محلی باعث شد تا کارخانه ابریشم کشی امین الضرب دچار ضرر و زیان سنگینی شود و به ناچار وی زیر قیمت و به مبلغ ۱۰۰ هزار تومان کارخانه ابریشم کشی خود را به دولت فروخت. اگرچه این کارخانه چندسالی حتی تا نیمه دهه ۶۰ کما بیش دایر بود ولی کیفیت و کمیت قبل را نداشت و در نهایت تعطیل و بنای آن بهطور کامل متروک شد.
تندیس امین الضرب (بنای یادبود) در محله لب آب رشت و بلوار شریعتی واقع شده است. و از نظر موقعیت جغرافیایی در نزدیکی مراکز مهمی مانند خانه موزه مشروطه رشت و پاساژ دیلمان و همچنین رستوران حاج حسین، کبابی جهانگیر، طباخی کیانوش رشت، پل زرجوب (لب آب) و موتورسیکلت و دوچرخه صحرانورد قرار گرفته است. همچنین با توجه به نظراتی که کاربران در اپلیکیشن نشان به این مکان دادهاند میتوان گفت این بنا یکی از بناهای یادبود خوب این منطقه میباشد.