آرامگاه شیخ روزبهان فسایی محله دروازه قصاب خانه، شیراز

بزرگ مرد روزبهان ابومحمدبن ابی نصربن روزبهان بقلی فسایی شیرازی، معروف به «شیخ شطّاح» و «شطّاح فارس» عارف اهل فارس بود. او در سال ۵۲۲ هجری قمری در خانواده‌ای دیلمی الاصل در فسا به دنیا آمد.این عارف و دانشمند سدهٔ ششم و هفتم و از سرسلسلة روزبهانیان بوده و دیلمیان مقیم فارس بوده‌اند و چون در فسا به بَقل (سبزی و تره بار) فروشی اشتغال داشت ملقب به «شیخ روزبهان بقلی» بود. در مکتب به آموختن قرآن پرداخت و در محضر دانشمندان عصر به فراگرفتن علوم متداول مشغول شد. از همان اوان زندگی تمایلات عرفانی داشت تا اینکه در ۲۵ سالگی از خلق برید و در کوه‌های اطراف شیراز به عبادت و ریاضت پرداخت و حافظ قرآن شد و نزد نخستین مرشد خود، شیخ جمال الدین فسایی رفت

شیخ روزبهان از عرفای بزرگ قرن ششم است و آرامگاه شیخ روزبهان از جاهای دیدنی شیراز به شمار می‌رود. هرچند آرامگاه در دوران معاصر ساخته شده است؛ قدمت مکان ساخت به حدود ۸۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. محل آرامگاه شیخ در واقع مکانی است که روزی خانقاه شیخ روزبهان بوده است. آرامگاه شیخ از جاهای دیدنی استان فارس در شیراز است و در انتهای خیابان لطفعلی‌خان زند در محله‌ درب شیخ قرار دارد. برای دسترسی به این مجموعه باید خیابان شیخ روزبهان را تا انتهای آن طی کنید. در منتهی الیه سمت چپ، آرامگاه شیخ روزبهان واقع شده است. طبق گفته‌ها، شیخ روزبهان در سال ۳۲۲ هجری قمری در فسا متولد شد و بعد از گذراندن ۸۴ سال عمر، در سال ۶۰۶ هجری قمری در شیراز بدرود حیات گفت. او از آغاز تمایلات عرفانی داشت تا اینکه در سن ۲۵ سالگی از خلق برید، هفت سال در کوه بموی شیراز به ریاضت، مجاهدت و عبادت پرداخت و حافظ قرآن شد. وی نزد نخستین مرشد خود شیخ جمال‌الدین فسایی رفت، در شیراز خانقاهی را بنا کرد و در طول مدت عمر خود به ارشاد مردم پرداخت. شیخ در مدت ۵۰ سال در مسجد جامع عتیق به وعظ و خطابه پرداخت و در عرفان و تصوف به مقامی شامخ رسید. ایشان به شیخ شطاح نیز معروف است. از شیخ حدود ۳۰ اثر به‌جامانده است. سعدی در قطعه‌ای از شعرهای خود به شیخ روزبهان اشاره می‌کند: چه خوش سپیده دمی باشد آنکه بینم باز رسیده به سر الله‌اکبر شیراز به ذکر و فکر و عبادت به روح شیخ کبیر به حق روزبهان و به حق نماز علاوه بر سعدی، مولوی نیز در اشعار خود به شیخ روزبهان توجه داشته است. مکان ساخت آرامگاه شیخ روزبهان، همان طور که پیشتر اشاره شد، محل خانقاه او بوده است که قدمتی بالغ بر ۸۰۰ سال داشت. در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی، بنا توسط اداره میراث فرهنگی استان فارس مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی به سفارش انجمن آثار ملی روی قبر شیخ بنایی ساخته شد. این آرامگاه در ۲۶ اسفند ۱۳۵۳ با شماره ۱۰۴۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. حیاط آرامگاه شیخ از سنگ چکشی و کف اتاق‌ها از موزاییک پوشیده شده و وجود گل و گیاهان بسیار بر زیبایی و طراوت فضای آرامگاه افزوده است. همچنین با ورود به محوطه، سنگ‌های تاریخی مشاهده می‌شوند که بدون حفاظ در کنار دیوار و گوشه‌ای از بنا قرار گرفته‌اند. قبر شیخ در صدر این محوطه قرار دارد. سنگ صندوقی بزرگی با نام ۱۴ معصوم به خط ثلث روی حاشیه، روی قبر نصب شده است. سنگ قبر طولی برابر با یک متر و ۷۰ سانتی‌متر، عرضی معادل حدود ۵۶ سانتی‌متر و ارتفاعی برابر با ۴۶ سانتی‌متر دارد. تاریخ وفات شیخ روی قبر، با این عبارت نقر شده است: «فی منتصف محرم سنه ست و ستمائه». در محوطه آرامگاه سه پله سنگی وجود دارد که به ایوانی بدون سقف منتهی می‌شود و در اطراف ساختمان کشیده شده است. در امتداد ایوان مسقف، ایوانی دیگر با عرض کمتر وجود دارد که قبر شیخ و قبور چهار تن از فرزندان و فرزندزادگان وی در آنجا واقع شده‌اند. بر پیشانی این ایوان با خط نستعلیق نوشته شده است: «آرامگاه شیخ کبیر ابومحمد روزبهان، تولد در فسا ۵۲۲ هجری –وفات در شیراز ۶۰۶ هجری». بالای ایوان یک لوح برنجی قرار دارد که روی آن عبارت «لااله الا الله الملک الحق المبین» نوشته شده است. در زیر این لوح روی تکه سنگی می‌توان این مصرع را مشاهده کرد: «ای تو را با هر دلی رازی دگر». مقابل در ورودی، اتاقی با دو پنجره مشبک و کاشی‌های معرق قرار دارد. بین آن دو پنجره سنگ نبشته‌ای است که نام شیخ، سال تولد او، سال درگذشت و تاریخ بنا و سازندگان آن را شرح می‌دهد. در جنوب اتاق کتیبه دیگری وجود دارد که شامل دو قسمت می‌شود. روی قسمت اول نوشته شده است: «شیخ روزبهان ابومحمد بن ابونصر بقلی فسایی شیرازی به سال ۵۲۲ هجری قمری در فسا چشم به دنیا گشود و در محرم ۶۰۶ هجری در شیراز در خانقاه خود که اکنون بنا در آن برپا شده جهان را بدرود گفت. این عارف بزرگوار جامع بین کمالات صوری و معنوی، قال و حال، زهد و عشق، صحو و سکر، تحقیق و تعلیم در شریعت و طریقت و پیشوای کاروان راه حقیقت بوده است». در قسمت دوم کتیبه نیز بخشی از رباعیات شیخ روزبهان نگاشته شده است که دو بیت اول آن چنین است: دل داغ تو دارد ار نه بفروختمی در دیده تویی، وگرنه بردوختمی جان منزل توست ورنه روزی صدبار در پیش تو چون سپند بردوختمی در شمال اتاق نیز کتیبه‌ای قرار دارد که محتوای آن مربوط به آثار شیخ است. برخی از این آثار عبارت‌اند از: الطایف البیان فی تفسیر القرآن عرایس البیان فی حقایق القرآن مکتون الحدیث حدایق الاخبار الموشح فی المذاهب الاربعه کتاب العقاید کتاب الارشاد کتاب المناهج مشرب الارواح تعداد این آثار در کتیبه به ۲۷ اثر از شیخ منتهی می‌شود.

در نزدیکی آرامگاه، بنایی آجری وجود دارد که در حال حاضر به‌عنوان کتابخانه‌ آثار و مفاخر فرهنگی مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد. آرامگاه شاه شجاع در آذر ماه سال ۱۳۵۴ و در ذیل شماره ثبتی ۱۱۶۹/۷ در میان آثار ملی ایران به ثبت رسید.

عارف و دانشمند قرن ششم و هفتم هجری قمری