محراب اولجایتو اصفهان

مسجدی که حتی از ساسانیان نیز نشانه در دل خاک دارد و هرچه زمان و دوره ها گذشت و هر که آمد دستی به این مسجد کشید و یادمانی برجای گذاشت و رفت. از ساسانیان که بگذریم بخوبی می توان نشانه هایی از آل بویه تا سلجوقیان و صفوی و قاجار و حتی بعد از انقلاب نیز در آن نشانه ها برجای است؛ انگار که این مسجد باید باشد تا هنر هنرمندان نصف جهان هر زمان چیزی به آن بیفزاید.از صحن چهار ایوانی و شبستان ها و مدرسه مظفری، تا صفه های کوچک دوره دیلمی، گنبد نظام الملک، گنبد تاج الملک و محراب اولجایتو، چهار ایوان معروف صاحب، استاد، شاگرد، درویش و البته یازهم هست... هنرهای بیشماری که سبب جای گرفتن مسجد جامع اصفهان در زمرۀ میراث جهانی یونسکو شد.در این میان اما، محراب الجایتو زیباترین محراب گچبری جهان است. در شمال ایوان استاد، شبستان کوچکی قرار دارد که زیباترین محراب گچبری مسجد در آن واقع است. این شبستان که به مسجد الجایتو نیز معروف است دارای محرابی است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ایرانی در جهان از شهرتی عظیم برخوردار است. بر این محراب زیبا نام سلطان محمد خدابنده ایلخان مشهوری که قبل از اسلام آوردن لقب الجایتو را داشت و بعد از مسلمان شدن خود را خدا بنده نامید و وزیر دانشمند او محمد ساوی و سال ساختمان آن یعنی ۷۱۰ هجری قمری به چشم می خورد. نقوش اسلیمی، خط نسخ، خط کوفی تزئینی، خط ثلث و گردش بند اسلیمی و قاب اسلیمی و نقوش انتزاعی و گیاهی در این محراب جلوه نمایی می کند.گچ بری هایی که قدمت آنها به دوره ایلخانی و پادشاهی محمد خدابنده الجایتو بازمی گردد و در گچبری های این اثر نام هنرمند آن با عنوان «حیدر» حکاکی شده است. می توان گفت که شاید این محراب مربوط به دوره‌ای است که سلطان محمد خدابنده سعی داشت سلطانیه را بسازد و ائمه(ع) را از عراق به ایران منتقل کند و ذکر «اولولامر» در کتیبۀ این محراب نشان‌دهنده توجه و اعتقاد شیعی این افراد در بیان تفکرشان و برداشتی است که از آیه اولولامر دارند.

در ایام حكومت سلطان محمد خدابنده مشهور به اولجایتو در سایه پشتیبانی و حمایت محمد ساوی وزیر دانشمند و ایرانی او،چیره دست هنرمند و استادكاری گچبر،بانام استاد حیدرگچبر اصفهانی در شبستان كوچك و آجری مسجد اولجایتو واقع در شمال ایوان استاد به جامع عتیق اصفهان ساخت و تزیین محرابی نفیس و گچبری شده را در سال ۷۱۰ هجری قمری به پایان می رساند. بر پایی این محراب كه به نامهای محراب اولجایتو و محراب ساوی نزد همگان معروف گردیده،تحولی سرنوشت ساز در گسترش و رواج محرابهای گچبری شده در مساجد ایران،به سر آغاز قرن هشتم هجری قمری ایجاد كرد. گچبر صاحب ذوق،با در نظرگرفتن لزوم اجرای تزئینات مفصل گچبری،با رسم خطوط حاشیه پیرامون قوسهای كوچك و بزرگ در محاسبه ای حیرت انگیز،مانع از تداخل نقشهای متنوع گچبری محراب شده است. استاد حیدر گچبر،در كتیبه اصلی،با مهارت و خلاقیتی وصف ناشدنی با مدد از خط زیبای ثلث به ذكر نام سلطان وقت وشرح واقعه ساخت محراب ویاد محمد ساوی پرداخته و سرآخر نام خود را به یادگار گذاشته است. در این كتیبه،او با درهم آمیختن خطوط با نقوش اسلیمی و ختایی،گلستانی عطر آگین از خط و گل و گیاه راچنان با مهارت بر تن گچ آشكار كرده،كه بی اغراق پنداری كه هر واژه،نو شكفته غنچه ای است و هرپیچش گل و گیاهی،آشكاری كلام! در كتیبه اصلی،جدا از مهارتهای یاد شده،گچبر هنرمند با در آوردن سوراخهای ریز وتور مانند بر تن برگها وگلها،لطافتی ستودنی را به گلهای اسلیمی و برگهای ختایی بخشیده است. در لچكیهای دو سوی كتیبه اصلی،نقوش چشم و دلربای اسلیمی وختایی برجسته،همراه با برشهای عمیق وقوی در آشكاری نقشها،بی گزاافه،شاهكاری است بسا بی همتا در آفرینش پیچ و تابهای اسلیمی و ختایی

این محراب یادگار تشرف سلطان محمد خدابنده اولجایتو از پادشاهان ايلخاني به مذهب شیعه است. كه بلافاصله پس از تشرف وي به اسلام، اين محراب بنا شده است. در اين مسجد، نه محراب در دوره‌هاي مختلف ساخته شده است كه اين محراب منحصر به فردترين محراب در اين مسجد و ساير مساجد ايران است

تسخیر هم‌زمان چشم و دل، در «الجایتو» محراب الجایتو زیباترین محراب گچبری جهان است که در مسجد جامع نصف جهان جای دارد.

این محراب در مسجد جامع میباشد،چندین سال پیش مثل محراب را ساخته بودند که اثر اصل را بدزدند واثر تقلبی راجایگزین کنند که گیر افتادند،اثر تقلبی در مسجد جامع میباشد،

هنگامی که مسجد هنوز به شکل دورهٔ عباسیان بود بدان اضافه شد، و برای این کار لازم آمد که ۲۴ ستون حذف شوند. به موجب حفریات اخیر باستانشناسی معلوم شده‌است که پیرامون این فضا یک دهلیز وجود داشت، که آن را از مابقی بنا جدا می‌کرد، و محتملا گنبد را به صورت مقصوره با نمازخانه‌ای برای اشراف و حکام و امیران، که به دلایل امنیتی مایل بودند جدا از عامه مردم نماز بگذارند، تشکیل می‌داد. گنبد نظام الملک ۱۵ متر قطر دارد.

عالی

روی محراب اولجایتو حدیث جابربن عبدالله انصاری گچبری شده که جابر از حضرت پیامبر ص در مورد اولوالامر می پرسد که در قرآن هم‌تراز حضرت رسول هستند. حضرت نام دوازده امام معصوم را بعنوان اولوالامر در قرآن نام می برند. کل حدیث با ضرافت و زیبایی در محراب گچبری شده است. از جهت تاریخی، این محراب نشان دهنده سهم اجتماعی شیعیان اصفهان دوسده پیش از صفویه است.

محراب الجاتيو اصفهان اين محراب در مسجد جامع اصفهان ـ در ضلع باختري خيابان هاتف و انتهاب بازار بزرگ ـ واقع شده است. محراب در شبستان ضلع شمالي ايوان باختري ـ معروف به شبستان محراب الجاتيو ـ واقع و بر طبق كتيبه گچ بري آن، در سال 710هـ. ق به روزگار الجاتيو و وزيرش محمد ساوي به اهتمام عضد بن علي ماستري ساخته شده و گچ بر آن، امضاي خود را با عبارت «عمل حيدر» بر آن نهاده است. خود شبستان مربوط به دوره مظفري است. محراب مزبور، يكي از شاه كارهاي هنر گچ بري محسوب مي ‌شود و با كتيبه‌اي زيبا، نقوش متنوع گياهي و سرستون نماها، به نحو شايسته‌اي نماسازي و تزيين شده است.