حمام شیخ بهایی محله شهشهان، اصفهان

معرفی حمام شیخ بهایی حمام شیخ بهایی یکی از حمام‌های تاریخی و منحصر‌به‌فرد ایران است. این بنا از یادگارهای عصر صفوی به شمار می‌رود و در گذشته به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی اصفهان شناخته می‌شد. همچنین به‌دلیل راز گرم شدن، به حمام اسرارآمیز شهرت دارد. حمام‌های ایرانی از آثار تاریخی با معماری‌ قابل‌توجه در تمام دوره‌ها بوده‌اند. معماری حمام‌ها در دوره‌های مختلف، متفاوت بوده است و هریک شاخصه‌های معماری همان عصر را در خود نهفته دارد. با پیشرفت جامعه به‌سمت مدرنیته، حمام‌ها حالت شخصی پیدا کردند و دیگر حمامی در سطح روستا یا شهر ساخته نشد. امروزه حمام‌ها کارکرد اصلی خود را از دست داده‌اند و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی مثل موزه، زورخانه و... پیدا کرده‌اند. حمام‌های بازمانده از دوره‌های پیش به‌عنوان آثار تاریخی و ملی و جاذبه‌هایی برای گردشگری شناخته می‌شوند تا از طریق آن‌ها بتوان تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران را بازشناسی کرد. حمام شیخ بهایی نیز به‌دلیل داشتن شاخصه‌های خاص خود و تفاوت در آتش‌دان و مخزن از آثار معماری جالب توجه اصفهان محسوب می‌شود.

این حمام از سیستم گرمایشی منحصربفردی برخوردار است که با وجود تلاش محققان هنوز هم به طور قطع کسی متوجه راز آن نشده است و فقط چندین حدس و گمان وجود دارد. حمام شیخ بهایی همانند سایر حمام‌های تاریخی محیط خود و آب را گرم نمی‌کند و از سیستم مخصوصی برخوردار است که همین امر آن را جزو آثار معماری جالب توجه اصفهان قرار داده است. این حمام زیبا و مشهور توسط یکی از بزرگترین علما و دانشمندان عصر صفویه به نام شیخ بهایی و به دستور شاه عباس اول ساخته شده است. آثار و بناهای ارزشمند دیگری نیز در اصفهان توسط این دانشمند طراحی و ساخته شده‌اند که در نوع خود بی نظیر می‌باشند.دلیل خاص بودن و یا همان راز حمام شیخ بهایی مربوط به سیستم گرمایشی آن است. گرم شدن محیط و آب این حمام منحصر بفرد فقط توسط یک شعله صورت می‌گرفته است. متفاوت بودن سیستم معماری، آتش دان و مخزن این حمام باعث شده است با استفاده از یک شعله به بهترین نحو ممکن گرم شود. البته طی سالیان مختلف و در اثر تحقیقات مختلف آسیب‌هایی به این حمام وارد آمد و آن شعله معروف خاموش شد.

این حمام تاریخی، در زمان صفوی و در سال ۱۰۲۵ قمری به دستور شاه عباس اول و توسط شیخ بهائی ساخته شده و به دلیل ویژگی منحصربه‌فردش از آن به‌عنوان حمام اسرار‌آمیز یاد می‌شود. حمام شیخ بهایی، چون دیگر حمام‌های تاریخی، دو سربینه مردانه و زنانه دارد و در داخل آن استخر، چند خزینه و آب انبار به‌چشم می‌خورد. اما چیزی که آن را نسبت به دیگر حمام‌های تاریخی متمایز می‌کند، سیستم گرمایشی آن است. راز حمام شیخ بهایی، گرم شدن مخزن آن با یک شمع و روشن بودن دائمی آن است.

معرفی حمام شیخ بهایی حمام شیخ بهایی یکی از حمام‌های تاریخی و منحصر‌به‌فرد ایران است. این بنا از یادگارهای عصر صفوی به شمار می‌رود و به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی اصفهان شناخته می‌شود. همچنین به‌دلیل راز گرم شدن، به حمام اسرارآمیز شهرت داشته است. حمام‌های ایرانی از آثار تاریخی با معماری‌ قابل‌توجه در تمام دوره‌ها بوده‌اند. معماری حمام‌ها در دوره‌های مختلف، متفاوت بوده است و هریک شاخصه‌های معماری همان عصر را در خود نهفته دارد. با پیشرفت جامعه به‌سمت مدرنیته، حمام‌ها حالت شخصی پیدا کردند و دیگر حمامی در سطح روستا یا شهر ساخته نشد. امروزه حمام‌ها کارکرد اصلی خود را از دست داده‌اند و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی مثل موزه، زورخانه و... پیدا کرده‌اند.حمام‌های بازمانده از دوره‌های پیش به‌عنوان آثار تاریخی و ملی و جاذبه‌هایی برای گردشگری شناخته می‌شوند تا از طریق آن‌ها بتوان تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران را بازشناسی کرد. حمام شیخ بهایی نیز به‌دلیل داشتن شاخصه‌های خاص خود و تفاوت در آتش‌دان و مخزن از آثار معماری جالب توجه اصفهان محسوب می‌شود.تاریخچه حمام شیخ بهایی حمام شیخ بهایی مانند بسیاری دیگر از آثار ارزشمند اصفهان در دوره صفویه، با دستور شاه عباس اول و در دوره حاکمیت وی ساخته شد. معمار این حمام شگفت‌انگیز شیخ بهایی است. وی از دانشمندان بزرگ عصر صفویه به شمار می‌رود و در علوم فلسفه، منطق و ریاضیات تبحر داشت و تالیفاتی در حدود ۸۸ کتاب و رساله از وی برجای مانده است. بسیاری از آثار تاریخی عصر صفوی علاوه بر این حمام، از آثار شیخ هستند. همچنین طراحی شالوده شهر نجف‌آباد را این معمار دانشمند عصر صفوی صورت داده است. سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی با تمامی حمام‌های بازمانده در تاریخ ایران متفاوت است. این شاخصه‌ منحصر‌به‌فرد حمام، سبب شده است داستان‌ها و افسانه‌های مختلفی در مورد آن شکل بگیرد. این حمام تنها با یک شعله کار می‌کرد و تمام آب مورد نیاز، فقط با استفاده از آن تک شعله گرم می‌شد. این شعله امروزه خاموش شده است و برخی علت آن را تخریب قسمتی از حمام توسط برخی از محققان می‌دانند.حمام شیخ بهایی در مالکیت افراد مختلفی، در حدود ۳۰ نفر بوده است و هم‌اکنون مالکیت تمام آن در اختیار میراث فرهنگی اصفهان قرار دارد. این اثر در تاریخ ۲۹ تیرماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۶۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. راز حمام شیخ بهایی تاکنون تحقیقات بسیاری برای کشف معمای گرم شدن حمام شیخ بهایی انجام شده است. در طی این تحقیقات، سیستم سفالی لوله‌کشی زیر بنا کشف شد که حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و حمام واقع شده بود. این کشف منجر به تشخیص جدیدی شد. محققان به این نتیجه رسیدند که با روش مکش طبیعی، گازهایی مانند متان و اکسیدهای گوگردی به مشعل خزینه حمام هدایت می‌شد و به‌عنوان منبع گرما در مشعل می‌سوخت. البته نظریه دیگری نیز ارائه شده است مبنی بر اینکه این گازها را مستقیما از مواد زاید دفع شده در خود حمام جمع‌آوری می‌کردند و مورد استفاده قرار می‌دادند. تولید گاز از طریق فاضلاب که با نام بیوگاز شهرت دارد، امروزه در کشورهای پیشرفته، در تهیه سوخت استفاده می‌شود. همچنین با توجه به موقعیت حمام شیخ بهایی در کنار عصارخانه جماله اصفهان، برخی به این نتیجه رسیدند که احتمالا سوخت حمام از طریق روغن عصارخانه تامین می‌شد. اما نظریات ارائه شده در مورد تامین سوخت حمام قانع کننده نبودند. در دهه‌های اخیر تحقیقاتی روی این حمام صورت گرفت. در راستای این تحقیقات، یک مخترع از اهالی مشهد، تلاش بر شبیه‌سازی حمام کرد تا از این طریق بتواند راز آن را مشخص کند. پس از تحقیقات، این مخترع اعلام کرد منبع آب این گرمابه از طلا است و با توجه به اینکه طلا، رساناترین فلز انتقال گرما محسوب می‌شود، با حرارت کم انرژی زیادی تولید و آب منبع گرم می‌شد. این مخترع با شبیه‌سازی حمام، توانست دو نشان طلا از سوئیس و مسکو در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ دریافت کند. به‌دلیل ارزشمندی طلا، این تئوری به‌طور قطعی تایید نشد تا از سرقت احتمالی منبع جلوگیری شود.

حمام شیخ بهایی قبل از مرمت

دلیل خاص بودن و یا همان راز حمام شیخ بهایی مربوط به سیستم گرمایشی آن است. گرم شدن محیط و آب این حمام منحصر بفرد فقط توسط یک شعله صورت می‌گرفته است. متفاوت بودن سیستم معماری، آتش دان و مخزن این حمام باعث شده است با استفاده از یک شعله به بهترین نحو ممکن گرم شود. البته طی سالیان مختلف و در اثر تحقیقات مختلف آسیب‌هایی به این حمام وارد آمد و آن شعله معروف خاموش شد. تحقیقات زیادی برای پی بردن به چگونگی گرم شدن حمام شیخ بهایی اصفهان صورت گرفت. البته نتایج بدست آمده هنوز به قطعیت نرسیده‌اند. وجود یک سیستم لوله کشی سفالی در زیر بنا که حدفاصل حمام و آبریزگاه مسجد جامع واقع شده، منجر به کشفیات جدیدی درباره این حمام تاریخی شد.

یکی از شاهکار های مهندسی و معماری جهان که در دوران صفویه ساخته شده است مسجد شیخ بهایی اصفهان است. این حمام با کمک قوانین شیمی و فیزیک به صورت خارق العاده ای ساخته شده و عنوان می شود که این حمام تنها به کمک یک شمع گرم می شده. در این حمام با استفاده از گاز متان مربوط به فاضلاب مسجد جامع و چکیدن روغن عصار خانه کنار حمام آب  را گرم می کردند.   معماری این حمام مانند معماری سایر بنا های مربوط به دوران صفویه است که طراحی بی نظیر و شاهکار آن توسط شیخ بهایی صورت گرفته است. این حمام زیبا در فاصله 100 متری با گنبد نظام الملک قرار گرفته است. 

یکی از شاهکارهای معماری و مهندسی جهان حمام شیخ‌بهایی است. آب این حمام با استفاده از سیستم «دم‌وگاز» گرم می‌شود. شیخ‌بهایی از گاز متان حاصل از فاضلاب مسجد جامع و چکیدن روغن عصارخانه‌ی مجاور حمام استفاده کرد تا بتواند آب حمام را گرم کند. مرمت‌گران و باستان‌شناسان تاریخ ساخت این حمام را متعلق به سال ۱۰۶۵ می‌داننداین شاعر تکمیل‌کننده‌ی سبکی به نام سبک هندی بود و آثار ماندگار و مثال‌زدنی زیادی را به رشته‌ی تحریر درآورد. طبع بلندپروازانه‌ی صائب و لطافت شعرهای او تا جایی بود که مفتخر به دریافت لقب ملک‌الشعرا از شاه دوم صفوی بود.حمامبه همین دلیل او را به نام ظل‌السلطان که به معنی پادشاه تاریکی است می‌شناسند.تمام آثار صفوی را نابود کرد یا بیشترین خسارت و آسیب را به ‌آنها زد. همچنین حیوانات بومی زیادی مثل مارال و ببرخزری را در ناحیه‌ی میانکاله زندگی می‌کردند به‌طور کلی از بین برد. شیخ بهایی معروف به حمامی است که تنها با یک شمع روشن است.سال‌هاست که این اثر مهم و زیبا با بی‌مهری مسئولان مواجه بود اما در سال‌های اخیر مرمت‌گران برای برای حفاظت آن دست‌به‌کار شدند و مرمت آن آغاز شد.

برای مرور تاریخچه حمام شیخ بهایی، باید به دوران حکومت صفویه در ایران برگردیم. در دوران شاه عباس اول، دانشمندی به نام شیخ بهایی در ایران زندگی می‌کرد که به زمینه‌های مختلفی از جمله علوم، فلسفه و منطق، ریاضی، معماری و… تسلط داشت. در همین دوران بود که شاه عباس اول به این دانشمند دستور می‌دهد تا یک حمام در اصفهان بسازد. شیخ بهایی با هوش و علم سرشار خود، موفق می‌شود که یکی از اسرارآمیزترین و تاریخی‌ترین حمام‌های ایران را بسازد. شیخ بهایی نقش بسیار مهمی در جاویدان شدن معماری دوران صفوی در تاریخ ایران داشته است. بسیاری از بناهای زیبا و جاذبه‌های گردشگری اصفهان از جمله کاخ عالی‌قاپو، سی و سه پل، مسجد امام و پل خواجو هم سازه‌های شیخ بهایی در دوران حکومت صفویه هستند. با وجود این که معماری تمامی بناهای ساخت شیخ بهایی در دنیا شناخته شدند و جزو زیباترین آثار دوران خود قرار گرفتند، اما حمام شیخ بهایی توانست از تمامی این بناها پیشی گرفته و به‌عنوان جالب‌ترین بنای ساخت دست این دانشمند شناخته شود.

در آبان ۱۴۰۲ مراجعه کردیم به این حمام و تعطیل بود. حالت مخروبه داشت و گفتند در حال بازسازی ست در بهترین حالت بنظر نمیرسد تا یک سال آینده هم آماده بازدید شود

حمام شیخ بهایی یکی از حمام‌های تاریخی و منحصر‌به‌فرد ایران است. این بنا از یادگارهای عصر صفوی به شمار می‌رود و در گذشته به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی اصفهان شناخته می‌شد. همچنین به‌دلیل راز گرم شدن، به حمام اسرارآمیز شهرت دارد. حمام شیخ بهایی در خیابان عبدالرزاق اصفهان، کوچه شیخ بهایی و حد فاصل مسجد جامع و هارونیه، در بازار کهنه قرار دارد. این منطقه در مرکز شهر واقع شده است و برای دسترسی به این محدوده می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید حمام شیخ بهایی مانند بسیاری دیگر از آثار ارزشمند اصفهان در دوره صفویه، با دستور شاه عباس اول و در دوره حاکمیت وی ساخته شد. معمار این حمام شگفت‌انگیز شیخ بهایی است. وی از دانشمندان بزرگ عصر صفویه به شمار می‌رود و در علوم فلسفه، منطق و ریاضیات تبحر داشت و تالیفاتی در حدود ۸۸ کتاب و رساله از وی برجای مانده است. بسیاری از آثار تاریخی عصر صفوی علاوه بر این حمام، از آثار شیخ هستند. همچنین طراحی شالوده شهر نجف‌آباد را این معمار دانشمند عصر صفوی صورت داده است. سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی با تمامی حمام‌های بازمانده در تاریخ ایران متفاوت است. این شاخصه‌ منحصر‌به‌فرد حمام، سبب شده است داستان‌ها و افسانه‌های مختلفی در مورد آن شکل بگیرد. این حمام تنها با یک شعله کار می‌کرد و تمام آب مورد نیاز، فقط با استفاده از آن تک شعله گرم می‌شد. این شعله امروزه خاموش شده است و برخی علت آن را تخریب قسمتی از حمام توسط برخی از محققان می‌دانند. حمام شیخ بهایی در مالکیت افراد مختلفی، در حدود ۳۰ نفر بوده است و هم‌اکنون مالکیت تمام آن در اختیار میراث فرهنگی اصفهان قرار دارد. این اثر در تاریخ ۲۹ تیرماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۶۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

حمام شیخ بهایی تعطیل بوده و به صورت مخروبه مشاهده گردید

درجه یک و نشان دهنده هوش بالای شیخ بهای گرمابه شیخ بهائی، مربوط به دوره صفوی و در اصفهان، خیابان عبدالرازق، کوچه شیخ بهائی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۹ تیر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۰۶۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. حمام شیخ بهائی معروف‌ترین حمام شهر اصفهان، توسط شیخ بهائی (م۱۰۳۰ق) در۱۰۲۵ق در دوران زمانداری شاه عباس یکم، طراحی و ساخته شده‌است. حمامی تاریخی که میان مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه، نزدیک بقعه درب امام واقع شده‌است. به واسطه ویژگی منحصربه‌فرد خود با افسانه‌ها و داستان‌های گاهی متناقض آمیخته شده‌است. این مجموعه بی نظیر در سال ۱۳۹۷ از مالکین اش خریداری و مورد بازسازی اساسی قرار گرفت.

حمام شیخ بهایی بسته است و امکان بازدید از آن وجود ندارد .

حمام شیخ بهایی دو سربینه مردانه و زنانه دارد و در داخل آن استخر، چند خزینه و آب انبار به چشم می خورد. درسته که معماری کلی حمام به مانند حمام های دیگر ایران است اما با حمام های دیگر یک تفاوت بزرگ دارد و آن هم نوع آتش خانه و روش گرم شدن آب است. در واقع، چیزی که این حمام را خاص و متفاوت کرده سیستم گرمایشی آن است، ویژگی منحصربفرد که سبب شکل گیری داستان ها و افسانه های زیادی درباره حمام شده است. قوانین فیزیک و شیمی سیستم گرمایشی عجیبی را برای این حمام ایجاد کرده به طوری که تا همین دوره های پیش آب حمام فقط توسط یک شعله به جوش آمد البته امروز دیگر این شعله خاموش شده است.راز حمام شیخ بهایی، گرم شدن مخزن آن با یک شمع و روشن بودن دائمی آن بود. البته تعدادی از بناهای اصفهان معماهایی داشته که در اثر گذشت زمان کشف شده اند یکی از آن ها راز حرکت مناره های منار جنبان بود که امروز علت آن مشخص شده است. تا اواسط دوره پهلوی آب دیگ های حمام با شعله شمع به جوش می آمده که البته این سیستم امروز دیگر کار نمی کند که عده ای دلیل آن را ویرانی قسمتی از بدنه اصلی حمام در جریان کشف راز شمع می دانند.تا به حال برای پی بردن به راز گرم شدن حمام تحقیقات زیادی صورت گرفته است؛ در هنگام انجام تحقیقات، دانشمندان به یک سیستم سفالی لوله کشی در زیر بنا برخوردند، سیستمی که در زیرزمین حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و حمام قرار گرفته بود. لوله کشی سفالی دانشمندان را به این نظریه رساند که گازهایی مثل متان و اکسیدهای گوگردی به روش مکش طبیعی به سمت مشعل خزینه حمام جاری می شدند تا در حکم منبع گرما در مشعل بسوزند، شاید هم این گازها به طور مستقیم از مواد زاید دفع شده برای استفاده در حمام جمع آوری می شدند. مطالعات باستان‌ شناسی نشان می دهد که لوله‌ هایی فاضلاب شهر اصفهان را به سمت خزینه حمام هدایت می کرده است. امروز در کشورهای پیشرفته برای تهیه سوخت، گاز از طریق فاضلاب تولید می شود که با نام بیوگاز می گویند

حمامیست که با یک شمع آبش گرم می‌شده

درحال حاضر این مکان باز نیست. و حتی در دست تعمیرات هم نیست. آذر ۱۴۰۰

در حال حاضر این مجموعه در دست تعمیرات هست و امکان بازدید تا اطلاع ثانوی وجود ندارد شهریور ۱۴۰۰