گنبد خواجه نظام الملک اصفهان

قشنگ و زیبا

در ضلع جنوبی مسجد جامع، «گنبد خواجه نظام الملک» وزیر مشهور «سلطان ملکشاه سلجوقی» قرار دارد که سال ساختمان آن احتمالا قوی 473 هجری به اتمام رسیده، کتیبه کوفی این گنبد نام پادشاه وقت، ملکشاه و وزیر او خواجه نظام الملک را در بر دارد. عنوان ملکشاه در این کتیبه «یمین خلیفه الله امیر المومنین» ذکر شده و خلیفه عباسی در آن زمان «المقتدی بالله» بوده است.زیر گنبد خواجه نظام‌الملک قبل از انقلاب و در سال 55 و 56 توسط یک هیات ایتالیایی کاوش هایی شد و به محراب اولیه مسجد مربوط به سال 150 دوره حکومت عباسی برخوردند و چون با حوادث انقلاب مواجه شدند این گروه که به سرپرستی پروفسور شراتو و پروفسور گالدیری‌ بود ایران را ترک کردند و با هدف حفاظت این قسمت را با الوارهای چوب و شن پوشاندند.گفته می شود گنبد نظام الملک با تزئینات زیبای آجری، گچبری، سنگ و کاشی فضای داخلی و چشم نواز دوره سلجوقی اش، اولین گنبدی است که در این مسجد ساخته و با گذر زمان و در دوره های مختلف تاریخی بویژه در دوره صفویان، تزئینات کاشی و سنگ جهت تزئین محراب و کتیبه ها به این فضا افزوده شده است.

پرواز کبوترها بر فراز گنبد

گنبد نظام‌الملک واقع در مسجد جامع اصفهان، هنگامی که مسجد هنوز به شکل دورهٔ عباسیان بود بدان اضافه شد، و برای این کار لازم آمد که ۲۴ ستون حذف شوند. به موجب حفریات اخیر باستانشناسی معلوم شده‌است که پیرامون این فضا یک دهلیز وجود داشت، که آن را از مابقی بنا جدا می‌کرد، و محتملا گنبد را به صورت مقصوره با نمازخانه‌ای برای اشراف و حکام و امیران، که به دلایل امنیتی مایل بودند جدا از عامه مردم نماز بگذارند، تشکیل می‌داد. گنبد نظام الملک ۱۵ متر قطر دارد

به دستور نظام الملك (وزير ملكشاه) در شبستان جنوبي مسجد [در پشت ايوان جنوبي معروف به صفه ي صاحب] و در محوطه ي مقصوره‌ي آن ، بر سطحي مربع شكل ، تالار گنبدداري به ابعاد بسيار بزرگ - با اضلاع داخلي ۳۰/۱۴ تا ۶۰/۱۴ متر ، اضلاع خارجي ۲۱ متر و ارتفاع تقريبي ۹۷/۲۶ متر - بنا گرديد . كتيبه‌ي يادبود تاريخي آن به خط كوفي ساده‌ي آجري بر قاعده‌ي گنبد ، نام سلطان وقت ملكشاه سلجوقي و نام باني ساختمان خواجه نظام الملك را بدون ذكر تاريخ احداث بنا در بر دارد. (هنرفر ، ۱۳۵۰، صص : ۷۵-۷۶) شيلا بلر بر پايه‌ي بررسي كتيبه و اسم و نسب و القاب ملكشاه در اين نوشته و مقايسه‌ي آن‌ها با آنچه در ۱۱ نوشته‌ي ديگري كه با تاريخ تحرير به اسم اين سلطان امروزه در دست است ، تاريخ بناي اين گنبد را بين جمادي الثاني ۴۷۹ و ذيحجه‌ي ۴۸۰/ سپتامبر ۱۰۸۶ و مارس ۱۰۸۸ م. مي داند . (بلر ، ۱۹۹۲ ، صص : ۱۶۳-۱۶۰

در دوران حکمرانی ملکشاه در اصفهان (۴۶۵–۴۸۵ ه‍.ق) توسط خواجه نظام‌الملک — وزیر سلجوقی — در ضلع جنوبی مسجد با تخریب شبستان گنبدی عظیم با دهانه‌ای بیش از ۱۵ متر و ارتفاعی بیش از ۳۰ متر به سبک رازی ایجاد شد.بنایی که ایجاد شد به صورت کاملاً آزاد بود یعنی در قسمت شرقی، غربی و شمالی هیچ فضای سرپوشیده‌ای قرار نداشت و بناهایی که اکنون به چشم می‌خورد، بعداً اضافه شده‌اند. قاعدهٔ این گنبد مربع‌شکل است، در قسمت‌های بالاتر هشت‌ضلعی و بعد دایره‌ای می‌شود و پس از آن ساختمان گنبد شروع می‌شود؛ این گنبد عظیم بر گوشواره‌های سه‌پره‌ای قرار دارد و دارای دو پوسته است که پوستهٔ اول بین ترکبندی‌ها قرار دارد و پوستهٔ دوم که همان پوستهٔ خارجی است ترکبندی‌ها را می‌پوشاند. گنبد بر هشت ستون گچ‌بریشدهٔ چندبخشی قرار گرفته که این ستون‌های باربر از ترکیب چهار دایره ایجاد شده تا به جای ستون‌های مربع‌شکل و حجیم باشد. اضلاع داخلی تالار این گنبد ۱۴/۳۰ تا ۱۴/۶۰ متر است و اضلاع خارجی آن ۲۱ متر و ارتفاعی حدود ۲۶/۸۱ بنا شده‌است. این گنبد نسبت به جمعیت آن زمان کوچک ساخته شده و در واقع برای شهری مثل اصفهان که یکی از مهم‌ترین مراکز حکومتی بود کافی نبوده و احتمال دارد که این بنا تنها برای اعیان و اشراف ساخته شده‌باشد، نه مردم عادی. کتیبهٔ داخل این گنبد به خط کوفی سادهٔ آجری است و نام ملکشاه سلجوقی و خواجه نظام‌الملک و اجراکنندهٔ این بنا، ابی الفتح احمد بن محمد خازن بر روی آن حک شده‌است. زمان دقیق ساخت این گنبد و نصب کتیبه ذکر نشده اما پوپ سال ۴۷۳ ه‍.ق/۱۰۸۰ م را تاریخ ساخت بنا می‌داند. شیلا بلر نیز با بررسی این کتیبه و القاب ملکشاه و مقایسه آن با ۱۱ نوشتهٔ دیگر، تاریخ این بنا را میان سال‌های جمادی‌الثانی ۴۷۹- ذی الحجه ۴۸۰ ه‍.ق/ سپتامبر ۱۰۸۶ و مارس ۱۰۸۸ م می‌داند. محراب این مسجد احتمالاً در قرن دهم ه‍.ق مصادف با دورهٔ سلطنت شاه طهماسب اول با مرمر و کاشی بر روی محرای عصر سلجوقی ساخته و تزئین شده‌است. کتیبه‌ای به خط ثلث در این قسمت وجود دارد که جمله «قال الله تبارک و تعالی» و آیهٔ ۱۴۲ و ۱۴۳ تا اواخر ۱۴۴ سورهٔ بقره بر آن نوشته شده‌است. در ضلع شمالی گنبدخانه هم سوره‌های انشراح و دهر گچ‌بری شده‌است. گروه باستان‌شناسی «ایزمئو»به سرپرستی «اومبرتو شراتو»حفاری‌هایی در گنبد نظام‌الملک انجام دادند. لایهٔ اول سنگ مرمر بود و متعلق به دوران صفوی، لایهٔ دوم مربوط به سنگ‌فرش‌های دوران سلجوقی بود که حدود ۵۰ سانتی‌متر پایین‌تر از کف‌سازی دوران صفوی بود. سپس کف‌سازی قرن سوم ه‍.ق قرار داشت که به دیوار محراب و کف‌سازی آن قرن برخورده‌اند، اما پس از آن به گل‌های هشت‌پر و ستونی دست یافتند که به وسیلهٔ گچ تزئین شده‌بود و تاکنون آن را مربوط به دوران ساسانی دانسته‌اند.

قدیمی ترین قسمت میجد جامعه است مکانش تاریخی یکی از افتخارات اصفهان است خیلی قشنگ وزیبا است

یکی از مکان های تاریخی شهر اصفهان ک خیلی مورد توجه و بازدید قرار میگیره ، معماری زیبایی داره و علاقه مندان زیادی رو به سمت خودش میکشه

هنگامی که مسجد هنوز به شکل دورهٔ عباسیان بود بدان اضافه شد، و برای این کار لازم آمد که ۲۴ ستون حذف شوند. به موجب حفریات اخیر باستانشناسی معلوم شده‌است که پیرامون این فضا یک دهلیز وجود داشت، که آن را از مابقی بنا جدا می‌کرد، و محتملا گنبد را به صورت مقصوره با نمازخانه‌ای برای اشراف و حکام و امیران، که به دلایل امنیتی مایل بودند جدا از عامه مردم نماز بگذارند، تشکیل می‌داد. گنبد نظام الملک ۱۵ متر قطر دارد.